Onder aan dit artikel vindt u als bijlage een pdf-bestand met een overzicht van de archiefstukken uit de periode 1588 - 1983 en een aantal foto's van enkele archiefstukken.
Ook de hervormde gemeente van Oude-Tonge bewaart nog vele documenten die getuigen van het verleden. Al dit materiaal is opgeslagen in het Streekarchief Goeree-Overflakkee aan de Dwarsweg in Middelharnis. Geïnteresseerden mogen het daar inzien en gebruiken bij onderzoek naar de (kerk)geschiedenis van Oude-Tonge.
Eeuwenlang werden kerkenraadsverslagen, doop- en trouwboeken, rekeningen van de diaconie, collecteboekjes, eigendomsbewijzen en nog meer papieren bewaard in een kist in de pastorie. Later werd een kluis aangeschaft, geplaatst in de kerk, zodat daar alles veiliger kon worden opgeborgen. De kluis werd te klein en het klimaat in de kerk eigenlijk te vochtig. Daarom besloot de kerkenraad aan het eind van de jaren tachtig dat het grootste deel van het archief in bewaring zou worden gegeven bij het Rijksarchief in Den Haag (nu Nationaal Archief). In 2005 kreeg het eiland een streekarchief, waar ook de voorwaarden voor een veilige opslag geregeld werden: goede temperatuur en vochtigheidsgraad, brandwerende muren. Voor archiefstukken dreigt immers niet zozeer het gevaar van diefstal, maar meer de aantasting door vuur, water en ongedierte. Onder andere op mijn verzoek is goedgekeurd dat het kerkarchief terugkeerde naar het eiland. Er is een overeenkomst van overbrenging gesloten met de streekarchivaris. Dat houdt in dat het archief eigendom blijft van de kerkelijke gemeente, maar in het archief goed bewaard zal worden en ter inzage is, met uitzondering van stukken jonger dan vijftig jaar, voor wie het wil.
Om gemakkelijker stukken terug te vinden in het archief heb ik een archiefinventaris gemaakt: een systematisch overzicht van de aanwezige documenten, met nummers waaronder ze in de (ruim vijftig) dozen zijn opgeborgen. Een inventarislijst van de aangetroffen documenten vindt u als pdf-bijlage onder aan dit artikel.
Bij de inventarisatie bleek dat een aantal van de oudste notulenboeken in slechte staat verkeerden: het bindwerk was losgeraakt, de banden waren beschadigd en sommige bladzijden waren gescheurd. Om erger verval te voorkomen hebben de kerkrentmeesters vorig jaar besloten geld vrij te maken om een aantal boeken te laten restaureren. Boekrestaurateur Linde uit Nootdorp heeft zich goed van deze opdracht gekweten en zo zien de oude kerkenraadsboeken uit de periode 1679 tot 1730 er weer prima uit.
Over de inhoud van het archief valt heel veel te vertellen. Zelf heb ik al menig stuk geraadpleegd en gebruikt als bron bij het schrijven van artikelen in Eilandennieuws en het tijdschrift De Ouwe Waerelt.
De hervormde gemeente werd in Oude-Tonge al eind zestiende eeuw gevestigd, maar de echte kerkenraadsnotulen zijn pas beschikbaar vanaf 1679. Maar vanaf dat jaar lopen ze in een ononderbroken reeks voort tot in onze tijd. De eerste boeken met het verslag van kerkenraadsvergaderingen, maar ook allerlei gebeurtenissen en bijzonderheden uit de gemeente werden volgeschreven door ds. Adam van Halen. Hij was zeer breedsprakig in zijn aantekeningen, dit in tegenstelling tot veel van zijn opvolgers, die echt het hoogst noodzakelijke noteerden. Opvallend is dat de predikanten die hier het langst stonden, Van Halen en Le Roy, ook het meeste op schrift nagelaten te hebben, niet vanwege hun lange diensttijd maar omdat ze elk jaar bladzijden volpenden met hun ganzeveer. De kerkboeken geven soms meer informatie over bestuur en bewoners van Oude-Tonge dan het archief van het dorpsbestuur.
De diaconie heeft nog oudere stukken voor ons bewaard. De jaaroverzichten van inkomsten en uitgaven beginnen in 1658 en lopen, met enkele kleine hiaten, door tot onze tijd. Het was ook een hele administratie: eigendommen (grond en huizen) moesten beheerd worden, verhuurd of verpacht, en van de opbrengst werden de armlastige kerkleden geholpen. Tot het diaconie-archief hoort ook een verzameling charters: koopoverkomsten en schuldbrieven, op perkament of dik papier, in veel gevallen nog met resten van zegels eraan. Ze zijn lange tijd opgevouwen bewaard in linnen zakjes. Volgens de huidige archiefnormen zouden ze ‘geplet’ moeten worden en dan liggend opgeborgen. Ze zijn inmiddels uit de zakjes gehaald maar nog niet allemaal op de nieuwe manier opgeborgen.
Het oudste stuk van het archief dateert uit 1588, maar is eigenlijk geen onderdeel van de kerkelijke stukken. Het is het zgn. Memoriaalboek van het Sint-Jorisgilde, een van de twee schuttersgilden van Oude-Tonge. Dominee Van Halen heeft in 1679 aangedrongen op opheffing van deze in zijn ogen vreselijke uitwassen van het Rooms-Katholicisme. De bezittingen van de gilden zijn aan de kerk gekomen, een deel is verkocht, waaronder de zilveren pronkstukken, en de grond van de schuttersdoelen werd verpacht ten bate van de diaconie en het pastoriefonds. Maar het boek waarin de schutters hun uitgaven noteerden en de verkiezing van de bestuursleden, is bewaard gebleven in de kerk-archiefkist.
Eva Lassing-van Gameren