Kerkgebouw

Geschiedenis van het kerkgebouw

Het kerkgebouw is een laat-gotische kerk, in de 15e eeuw gebouwd. In een akte van goedkeuring d.d. 8 november 1499 bevestigde de bisschop van Utrecht, Frederik van Baden, de stichting van de kerk door de Ambachtsheren. Het oudste deel van de huidige kerk is het koor en de sacristie, de tegenwoordige consistorie of kerkenraadskamer. Al rond 1468 moet er hier een aan Maria gewijde kruiskerk hebben gestaan. In het koor ligt nog een grafsteen uit 1492 van één van de bedijkers van Grijsoord, de polder waarin het dorp Oude Tonge is gelegen. De hoofdbeuk dateert dus van 1499. Kort daarna, in de eerste helft van de 16e eeuw, vond een belangrijke verbouwing plaats: het koor en de sacristie bleven ongewijzigd, maar het bestaande schip werd in westelijke richting vergroot, waarbij een toren gedeeltelijk werd ingebouwd en met een noordbeuk uitgebreid.
In 1742 werd aan de zuidzijde van de hoofdbeuk een portaal gebouwd, waarbij men boven de ingang een gevelsteen aanbracht met de vermelding van het bouwjaar. Op bevel van de Franse bezetters werd de toren in 1812 van haar bekroning (een uivormige spits) beroofd. Het zo ontstane torenplat werd gebruikt als telegraafinrichting. Later werd er door de gemeente een klokkentorentje op geplaatst, met daarop weer een “ui” met spits. Verschillende ‘moderniseringen’ van het kerkgebouw hadden tot gevolg dat van de oorspronkelijke toestand weinig overbleef.
In 1831 werd het ‘kerkelijk interieur aantrekkelijk verfraaid’, waarbij men ook de vloer herstelde. De kerkdiensten werden toen tijdelijk in het koor gehouden. Later werd ook de vloer van het koor ‘met blaauwe tiggelsteen vernieuwd’. Nog een zeer ingrijpende verbouwing vond plaats in 1854, toen men in het koor een kerkenraadsetage construeerde.

De twee kroonluchters in de hoofdbeuk zijn in de 17e eeuw geschonken door de toen opgeheven twee schuttersgilden, het St. Jorisgilde en het St. Sebastiaangilde. De goederen van de schuttersgilden werden aan de Hervormde kerk geschonken onder de voorwaarde dat ter herinnering hiervan een koperen kaarsenkroon zou worden gemaakt en in de kerk opgehangen “ter gebruike van de avondgodsdienst”. Op de kronen werden schildjes aangebracht en op elk schildje is een gedicht aangebracht, dat van de schenking melding maakt. De klinkdichtjes werden gemaakt door de destijds aan de gemeente verbonden ds. van Halen en zijn zwager Dirk Smout. De andere kronen in de kerk werden in dezelfde tijd op kosten van de kerk aangeschaft. De kaarsverlichting werd in 1865 vervangen door gaslampen en in 1874 werden aan de noordzijde nieuwe ramen aangebracht. Het onderhoud van het gebouw werd in 1878 door het bestuur van de polders, dat tot die tijd tot onderhoud verplicht was, aan de Hervormde Gemeente van Oude-Tonge overgedragen. Na die tijd hebben nog een aantal wijzigingen aan en in het kerkgebouw plaatsgevonden; deze trend zette zich voort in de 20e eeuw.

De watersnoodramp van 1953 bleek veel schade aan de kerk en toren te hebben aangericht. In 1961 werd tot een grondige restauratie besloten. De firma Huurman uit Delft begon in 1963 met de restauratiewerkzaamheden, waarbij hoofdzakelijk van de situatie van het kerkgebouw in circa 1750 werd uitgegaan. Na ruim twee jaar was dit grote werk, waarbij het gebouw zowel in- als uitwendig in de staat van halverwege de 18e eeuw werd hersteld, voltooid. De Hervormde Gemeente van Oude-Tonge kon in december 1965 haar kerkgebouw weer in gebruik nemen. Het in 1966 aangekochte Frobeniusorgel (genoemd naar de Deense orgelbouwer Frobenius & Co) geniet nationale bekendheid, omdat het tot nu toe als enige van deze orgelbouwer in Nederland is gebouwd en gekwalificeerd wordt als een uiterst karaktervol instrument. Op 28 oktober 1966 werd het orgel officieel in gebruik genomen. In 2001 werd door de Gebr. Reil uit Heerde groot onderhoud uitgevoerd, waarbij het instrument wel is gehouden in de staat, waarin het in 1966 werd opgeleverd.

In de kerkenraadskamer, de voormalige sacristie, hangt een kleine koperen kroon, die op voorstel van Monumentenzorg door het kerkbestuur werd aangekocht; achterin is een antieke haardplaat te zien. Naast de eiken deur, die toegang tot het koor geeft, hangt een lijst van predikanten, die vanaf 1576 tot heden in de gemeente dienst deden. In de kerk zelf hangt sinds 1996 naast de hoofdingang aan de Voorstraat eveneens een groot predikantenbord.

Het wetsbord dat tegen de toog van het koor is aangebracht, is in 1954 gerestaureerd. Voorheen waren er de 12 Art. des geloofs op te lezen, maar bij de restauratie bleek, dat op de achterzijde een wetsbord was geschilderd, dat dateerde van 1574. Het wetsbord werd in de oorspronkelijke toestand teruggebracht en toont nu dus de Tien Geboden in de taal van de 16e eeuw.

Het doopvont is na de watersnoodramp van 1953 geschonken door de N.H. Gemeente van ’s Hertogenbosch, waarvan hulpverleners in Oude Tonge hadden geholpen met schoonmaakwerkzaamheden.  Op de rand van het hardstenen doopvont staat geschreven:”door water waren wij en blijven wij verbonden”.

De kansel is van massief eikenhout gemaakt en toont in het rugpaneel, onder de klankschelp, het jaartal 1633.

In 2001 is de kerk van binnen grondig opgeknapt. Het loszittende stucwerk is verwijderd. Alle wanden zijn van een nieuwe verflaag voorzien. De ronde kap kreeg van binnenuit een aanpak. De bonte knaagkever had in de massief eiken balken veel schade aangericht. Enkele delen moesten worden vervangen en de rest werd met bestrijdingsmiddelen geïnjecteerd om verdere aantasting te voorkomen. In 2002 kregen het koor en de kerkenraadskamer dezelfde beurt als de kerk het jaar daarvoor. Tevens werden de lichtkronen behandeld, zodat ze weer als nieuw schitterden in het opgeknapte kerkgebouw. Het koorgordijn is na bijna veertig jaar vervangen.

Het verenigingsgebouw Diakonia, gebouwd in 1929 en in 1988 en in 2015 geheel gerenoveerd, is eigendom van de diaconie.
Het verenigingsgebouw Aktivia met daaraan vast een kosterswoning, is gebouwd in 1977 en eveneens eigendom van de diaconie. In 2014 is de kosterswoning bij het gebouw getrokken en het geheel grondig gerenoveerd. In Aktivia worden vergaderingen, zondagsschool, verenigingswerkzaamheden en een bibliotheek gehouden.

We zijn God alle dank verschuldigd dat Hij al zovele eeuwen de middelen geeft om in ons midden Zijn evangelie te laten verkondigen.